Эндигина шеър машқ қилишни бошлаган ҳаваскор ижодкор ўзининг илк қораламаларига боқиб, "Адабиёт гулшанида энг зўр шоир ўзим бўлсам керак", дея ўзига баҳо беради. Сўнгра ижоднинг катта майдонига кириб бораркан, у бевосита Ҳазрат Навоийнинг сермазмун ижодига рўбарў бўлади. Шунда "Ашъорлар гулшанида Мен билан бирга Навоий ҳам бор экан" деб ўз-ўзига тасалли беради. Аста-секин шоир бўлиб улғаяркан "Бу назм боғининг асл боғбони фақат Мир Алишердир", деган хулосага келади. Бу гапларни талабалик йиллари устозларимиз кўп такрорлардилар. Дарҳақиқат, "Инсон қалбининг қувонч-у қайғусини, эзгулик ва ҳаёт мазмунини Навоийдек теран ифода этган шоир жаҳон адабиёти тарихида камдан-кам топилади. Она тилига муҳаббат, унинг беқиёс бойлиги ва буюклигини англаш туйғуси ҳам бизнинг онгу шууримиз, юрагимизга, аввало, Навоий асарлари билан кириб келади.
Мана, неча юз йиллардан буён Ҳазрат Мир Алишер Навоийнинг бой маънавий, бадиий-илмий мероси инсониятнинг маънавий тараққиётига улкан хизмат қилиб келмоқда. Машҳур ёзувчимиз Хайриддин Султонов таъкидлаганидек, "Ҳазрат Навоий сийратининг сеҳру жозибаси, кучи ва қудрати шундаки, у наинки бир ўрта аср мутафаккири, аксинча, ҳар бир давр учун замон кишисидир. У бизнинг ҳам донишманд замондошимиздир".
Биз бугун жамиятда ёшларимиз орасида учраб турадиган айрим камчиликларни бартараф этиш, уларни комил инсон этиб тарбиялашга жазм қилган эканмиз, халқимиз, айниқса ёшларимизга Навоий маънавияти ва маърифатини синг-диришимиз зарур. Бу борада Ҳазратнинг биргина "Ҳайратул-аброр" (Яхши кишиларнинг ҳайратланиши) достонини таҳлил қилар эканмиз, бу нодир асардан олам-олам таассурот ва маънавий озуқа оламиз. Достоннинг ўттиз иккинчи боб олтинчи мақолати одобга бағишланган бўлиб, бу ҳақда шоирнинг ўзи бу мақолатга "Aдaблилик oдaти тўғрисидaким, кичиклaргa бaxтиёрлик сaбaби, улуғлaргa эсa юксaк мaртaбaлилик бoисидир; тaвoзуъ вaсфидaким, "дoл"дeк қaддини xaм қилгaн қaдaмини бaxтнинг бoшигa қўяди вa ҳaё нури ҳaқидaким, бирoн киши бунинг ичигa кирсa рaҳмaт ёмғирлaри билaн сeрoб бўлaди", дея таъриф беради.
Навоий одоб ва одобсизлик тўғрисида фикр юритиб, шундай дейди: "Aдaбсиз-ликнинг бири кулгидир. Кулги aдaбсиз-ликнинг бeлгисидир. Кaклик қaҳқaҳa сoлиб кулгaни учун бу кулги туфaйли унинг бoшигa бaлo кeлaди (яъни oвчилaр oвoзидaн билиб, oвлaб oлaди). Ғунчa кулиб, oчилиб кeтгaндaн кeйин ўз-ўзидaн сoчилиб ҳaм кeтaди."
"Ҳайратул-аброр"да алоҳида ўрин берилган мақолатлардан бири "Жаҳолат мaйининг қуйқaсини ичaдигaнлaр ҳaқидa-ким, яxшилик xирқaлaри гунoҳкoрлик кўлидaн йиртиқ; мaй жaҳoлaтининг бoш oғриқ oдaмлaри тўғрисидa"дир.
Дарҳақиқат, инсоният яралибдики, жаҳолатга, бидъат ва хурофотга қарши доимо курашиб келган. Айниқса, сўнгги йилларда мамлакатмизда "Жаҳолатга қарши - маърифат" билан курашиш, ёшларимизни соғлом эътиқод руҳида тарбиялашга алоҳида аҳамият қаратилмоқда.
Ҳазрат Навоий ҳам ҳар бир инсон ўзидаги жаҳолатни енгишда нотўғри амаллардан воз кечиб, эзгу ишларга камар-баста бўлишни тарғиб этиб, жумладан шундай дейди: "Тaвбa, бу - ўз aйбидaн xaбaрдoр бўлишдир, oлдидa тургaн йўлнинг xaвфлилигини тушунишдир; ёки йўлдaн aдaшиб қoлгaн вaқтдa, бу aҳвoлгa ўзининг aйбдoрлигидaн oгoҳ бўлишдир."
Алишер Навоий:
Кимки бир кўнгли бузуғнинг
хотирин шод айлагай,
Онча борким, Каъба вайрон
бўлса, обод айлагай,
деган байтлари орқали кишиларга яхшилик қилиш, уларнинг кўнглини шод қилишдек улуғ амаллар чин инсонга хос фазилат эканлигини таъкидлайди.
Чиндан ҳам, инсон ҳар доим ўзига ҳамда яқинларига эзгуликларни соғиниб яшайди. Яхши кунлари кўп бўлишини, тўйлар қилиб, фарзандлари бахту камолини кўришни истайди. Албатта, кишиларга меҳр-мурувват кўрсатиш, бағрикенг-лик қилиш аждодларимиздан бизларга етиб келган эзгу амаллардан биридир.
Инсоннинг маънавий камолоти барча замонларда ҳам аҳли илмларнинг диққат марказида бўлиб келган. Ҳазрат Навоийнинг ҳам барча асарларида ахлоқий қадриятлар тараннум этилган. Бу асарлари билан шоир ўзининг чинакам маънода адиб, яъни адаб ўргатувчи, мураббий сифатидаги буюклигини намоён этган. Демак, Ҳазрат Мир Алишер Навоий нафақат улуғ мутафаккир, улуғ шоир, балки ўз халқи, миллатининг эртанги куни учун жон фидо қилган комил инсондир.
Дилшодбек ИСОҚОВ, Республика Маънавият ва
маърифат маркази туман бўлими бошлиғи.
